Büyük Türk destanının yaratıcısı Dede Korkut'un kişiliği üzerinde bilgilerimiz yetersiz kalıyor. Korkut-Ata adıyla da tanınan Dede Korkut, söylentilere göre Oğuzların Bayat Boyundan Kara Hoca’nın oğludur.
Onun, IX. ve XI. yüzyıllar arasında Türkistan'da Sir-Derya nehrinin Aral Gölüne döküldüğü yerde doğduğu, Ürgeç Dede adında bir oğlu olduğu, Oğuz Türklerinden büyük saygı gördüğü, bu bölgelerde hüküm süren Türk hakanlarına akıl hocalığı ve danışmanlık ettiği destanlarından anlaşılmaktadır.
Dede Korkut'un Türkler arasında, ağızdan ağıza, dilden dile dolaşan destan niteliğindeki hikâyeleri XV. yüzyılda Akkoyunlu'lar devrinde Dede Korkut Kitabı adıyla bir kitapta toplanmış, böylelikle sözden yazıya dökülmüştür. Destan derleyicisi, Dede Korkut kitabının önsözünde Dede Korkut hakkında şu bilgileri verir ve onun ağzından şu öğütlerde bulunur:
(Bayat Boyundan Korkut Ata derler bir er ortaya çıktı. 0 kişi, Oğuz'un tam bilicisi idi. Ne derse olurdu. Gaipten türlü haber söylerdi...)
(Korkut Ata Oğuz Kavminin her müşkülünü hallederdi. Her ne iş olsa Korkut Ata'ya danışmayınca yapmazlardı. Her ne ki buyursa kabul ederlerdi. Sözünü tutup tamam ederlerdi...)
(Dede Korkut söylemiş: Lapa lapa karlar yağsa yaza kalmaz, yapağılı yeşil çimen güze kalmaz. Eski pamuk bez olmaz, eski düşman dost olmaz. Kara koç ata kıymayınca yol alınmaz, kara çelik öz kılıcı çalmayınca hasım dönmez, er malına kıymayınca adı çıkmaz. Kız anadan görmeyince öğüt almaz, oğul babadan görmeyince sofra çekmez. Oğul babanın yerine yetişenidir, iki gözünün biridir. Devletli oğul olsa ocağının korudur...)
(Dede Korkut bir daha söylemiş: Sert yürürken cins bir ata nâmert yiğit binemez, binince binmese daha iyi. Çalıp keser öz kılıcı nâmertler çalınca çalmasa daha iyi... Çala bilen yiğide, ok'la kılıçtan bir çomak daha iyi. Konuğu olmayan kara evler yıkılsa daha iyi... Atın yemediği acı otlar bitmese daha iyi. İnsanın içmediği acı sular sızmasa daha iyi...)
Dede Korkut'un kitabında on iki destan var. Bu destanlar, Türk dilinin en güzel örnekleri olduğu gibi, Türk ruhuna, Türk düşüncesine ışık tutan en açık belgelerdir.
Dede Korkut, Oğuz Türklerini, onların inanışlarını, yaşayışlarını, gelenek ve göreneklerini, yiğitliklerini, sağlam karakteri ve ahlâkını, ruh enginliğini, saf, arı-duru bir Türkçe ile dile getirir. Destanlarındaki şiirlerinde, çalınan kopuzların kıvrak ritmi, yanık havası vardır.
Bamsı Böyrek Destanı'nda Bey Böyrek’in ardından yavuklusu Banu Çiçek şöyle seslenir ;
Vay al duvağımın sahibi,
Vay alnımın başımın umudu.
Vay şah yiğidim, şahbaz yiğidim,
Doyuncaya dek yüzüne bakamadığım
Han yiğit...
Göz açıp ta gördüğüm,
Gönül ile sevdiğim,
Bir yastığa baş koyduğum
Yolunda öldüğüm, kurban olduğum
Can yiğit...
Dede Korkut destanlarının kahramanları, iyiliği ve doğruluğu öğütler. Güçsüzlerin, çaresizlerin, her zaman yanındadır. Hile-hurda bilmezler, tok sözlü, sözlerinin eridirler. Türk milletinin birlik ve beraberliğini, millî dayanışmayı, el ele tutuşmayı telkin eder.
Yüzyıllar boyu, heyecanla okunan bu eserdeki destanlar, Doğu ve Orta Anadolu'da, çeşitli varyantları ile yaşamıştır. Anadolu'nun birçok bölgelerinde, halk arasında söylenen, kuşaktan kuşağa aktarılan hikâye ve destanlarda Dede Korkut'un izleri ve büyük etkileri vardır.
Millî Destanımızın ana kaynağı olan Dede Korkut Kitabı’nın bugün elde, biri Dresden'de, öteki Vatikan'da olmak üzere, iki yazma nüshası vardır. Bu yazma eserlere dayanarak Dede Korkut Kitabı, memleketimizde birkaç kez basıldığı gibi, birçok yabancı memleketlerde çeşitli dillere de çevrilmiştir.
DEDE KORKUT ATA`DAN TÜRK OĞLUNA NASİHAT
Heyoğul!
Azını gören, çoğunu bilen, sözünü diyen oğul...
Sen sen ol, el sözüyle yola çıkma...
El sözüyle yola çıkan, el yolunda yorulur.
Can oğul...
El pusatı keskin olsa bile, düşmana kör olur, seni kanatır.
Sakın a oğul, sakın ha...
El ağzıyla söz deme, duyan sana değil ele inanır.
El, elini tutanın eli zayıf düşer... Elin eli, tutarda, senin elin tutamaz.
Birlik, el ele vererek olur. Doğrudur.
Ama elin eline el verenin birliği de, dirliği de bozulur.
El atına binen tez iner...
Elin atı nankör olur.
El atıyla atalarının gittiği
yere gidemezsin..
Ne asya,ne avrupa,nede ortadoğu..
Olaki çok bilmişler,el atını sevmişler,
Sana "hadi sende" deselerde aldanma.
Onlar atsız kalır,yaya giderlerde gocunmazlar..
Güzel oğul.
Senin baktığın yere,elin gözüyle bakma ha..
El kem bakar.
El dar bakar.
El hain bakar.
Bil!
Senin görmek istediğin elin gözünde yoktur.
Sen tekbir sesleriyle büyüdün..
Ezan sesi gittiğin yerlerde kulaklarına küpe oldu..
Vatan,Millet,Bayrak,Kur'an...
Vatan sağolsun ,diyen adam
Bunları duydun..
Dört kıta da onbinlerce at sesi arasında mazlumun sesini duydun,mazluma kulak verdin..
Sen zalimin sesine kulak asmadın..
Zalimi duymadın.
Zalimle bir olmadın.
Elin kulağıyla duyma.
Onlar duyacakların duyurmaz sana...
Kendi duymak istediklerini duyurur..
Hey oğul!
Yürekli oğul.
Elin yüreğiyle yüreklenmeyesin
Bak gör...
Yüreksizdir el.
Vicdansızdır.
Yüreksizin yüreğini takınma.
Vicdansız olma.
El yüreği mangalda kül bırakmaz.
Ateşiyle de seni yakar.
Düşün!
onlar ele alışmıştır.
Dilleri de eldendir,sözleri de.
Onlar gocunmazlar,
Onlar bu böyle gerklidir derler.
Onlar söylerler.
Çünkü beyinleri de elindir.
El olma.
Elin olma.
Elden olma.
El olan,elin olan,elinide,kolunuda,
Vatanını,bayrağını,dinini,namusunu
ve dahi Devletini kaybeder..
>
